در این مقاله، شما با بیماری مرگ گیاهچه کلزا و روش‌های کنترل آن آشنا خواهید شد.

مشخصات کلی بیماری

مرگ گیاهچه، یک بیماری قارچی مربوط به پوسیدگی ریشه و طوقه است که به صورت قبل و بعد از خروج از خاک ظاهر می‌شود.

نام فارسی: مرگ گیاهچه

نام انگلیسی: Damping-off

عامل: قارچ Rhizoctonia solani  و گونه‌های قارچی از جنس‌های Fusarium spp.  و Pythium spp.

علایم بیماری

الف- مزرعه:

• وجود لکه‌های خالی در سطح مزرعه در اثر مرگ گیاهچه (شکل ۱)
• این بیماری معمولاً در مزارع کاشته‌شده در خاک خشک و مزارعی که بعد از کاشت، شرایط برای جوانه‌زنی بذر و رشد گیاهچه مناسب نیست، دیده می‌شود.
• پوسیدگی ریزوکتونیایی هیپوکوتیل در خاک‌های سبک و شرایط خشک و خنک شایع‌تر است. در خاک‌های سنگین و مرطوب، پیتیوم شایع‌تر است.
• خاک‌های سرد و مرطوب نیز برای فوزاریوم‌ها مناسب است.

ب- گیاه:

• مرگ یا ضعیف شدن گیاهچه بعد از خروج از خاک مشاهده می‌شود (شکل ۲).
• زرد تا قرمز رنگ شدن لپه‌ها و سپس مرگ آنها و برگ‌های حقیقی (شکل ۳).
• ریشه گیاهچه‌های آلوده به پیتیوم باریک می‌شود و می‌پوسد، به‌طوری‌که با کشیدن ریشه بین دو انگشت، پوست ریشه متلاشی شده و تنها بخش نخ مانندی باقی می‌ماند. روی ریشه‌های آلوده به فوزاریوم، معمولاً پوشیده از ریسه‌های صورتی رنگ عامل بیماری است؛ اما در مورد ریزوکتونیا، روی ریشه و طوقه گیاهچه، لکه‌های فرورفته به رنگ قرمز تا قهوه‌ای دیده می‌شود که در صورت مساعد بودن شرایط بیماری، به‌تدریج بزرگ‌تر شده، کاملاً پوسیده و به رنگ قهوه‌ای تیره در می‌آید (شکل۴).
• گیاهچه‌هایی که ظاهراً سالم هستند تا ۳ تا ۴ برگی، قد کوتاه بوده، پیش از موقع، وارد مرحله گلدهی شده و می‌رسند.
• ادامه‌ی پوسیدگی ریشه و طوقه در گیاهان بالغ به‌صورت لکه‌ها و زخم‌های قهوه‌ای رنگ (شکل ۵)

برای آشنایی با بیماری‌های کلزا، دوره‌های آموزشی مدیریت بیماری‌های کلزا و شناسایی و مدیریت بیماری‌های کلزا را ببینید.

شرایط مساعد برای بیماری

• قارچ‌های عامل مرگ گیاهچه، خاک‌زی بوده و در غیاب گیاه میزبان، با تشکیل اندام‌های مقاوم، زنده باقی می‌مانند.
• با تغییر فصل، این اندام‌های مقاوم جوانه زده، در داخل خاک رشد می‌کنند تا این‌که یک گیاه میزبان حساس را پیدا کنند. بذرهای خشک به محض جوانه زدن، در برابر حمله‌ی بیمارگرها، آسیب‌پذیر می‌شوند.
• در داخل گیاه، قارچ‌های تکثیر یافته و باعث ایجاد پوسیدگی و مرگ گیاهچه می‌شوند. آنها معمولاً بیمارگرهای ضعیفی هستند که فقط می‌توانند بافت‌های جوان و شاداب را آلوده نمایند.
• در مرحله‌ی دو تا چهار برگی، ریشه‌ی بوته‌های کلزا در برابر آلودگی‌ها مقاوم‌تر می‌شود. بنابراین، بیشتر آسیب‌ها زمانی رخ می‌دهد که هوای سرد و مرطوب باعث کند شدن رشد گیاه می‌شود.

دما و رطوبت خاک بر توسعه‌ی بیماری می‌گذارند. خاک‌های سبک، سرد و خشک برای Rhizoctoniasolani  مساعد است؛ در حالی‌که خاک‌های مرطوب و سرد برای گونه‌های Fusarium  مناسب هستند و خاک‌های مرطوب و سنگین برای گونه‌های Pythium  مناسب می‌باشند.

روش‌های مدیریت بیماری

• عملکرد تنها زمانی تحت تاثیر قرار می‌گیرد که تعداد بوته‌ها به‌شدت کاهش یابد یا لکه‌های بزرگی از بوته‌های بیمار در مزرعه تشکیل شود.
• قارچ‌های عامل مرگ گیاهچه با باران‌های ابتدای فصل جوانه خواهند زد. بعد از جوانه‌زنی می‌توان به‌وسیله‌ی خاک‌ورزی خاک، آنها را به‌خوبی کنترل کرد. اگر مزرعه واکاری شده باشد، خاک‌ورزی موقع کاشت مجدد، قارچ‌ها را معمولاً کنترل خواهد کرد.
• ضدعفونی بذر با قارچکش‌هایی نظیر کاپتان، آسیب مرگ گیاهچه را کاهش می‌دهند.

زمان ظهور علایم: مرحله گیاهچه

الگوی پراکنش: لکه‌ای

Reference: Canola council of Canada, Canola Encyclopedia, Seedling disease complex

استناد: آقاجانی، محمدعلی. 1401. آشنایی با بیماری مرگ گیاهچه کلزا و روش‌های کنترل آن. سامانه جامع آموزش و ترویج کشاورزی سبزبان. 6 ص.